در طب سنتي يكي از زير بنايي ترين و مهمترين كارهايي كه براي حفظ سلامتي و بهبود بيماري انجام مي شود تشخيص مزاج ميباشد
بعد از تشخيص مزاج است كه طب سنتي به ما توضيح ميدهد چگونه زندگي كنيم و چه عادات تغذيه اي داشته باشيم تا سالم بمانيم و در صورت بيماري، هر چه سريعتر سلامت خود را بازيابيم.

تشخيص مزاج اهميت زيادي دارد
با توجه به اهميت تشخيص مزاج و استفاده فراوان از آن در پيشگيري و درمان بيماريها و حفظ سلامتي انسانها، تصميم دارم در چند مقاله، كليات تشخيص مزاج را در اين سايت بنويسم. در پايان خوانندگان عزيز اين سري مقالات اطلاعات كلي در مورد مزاج ها بدست مياورند كه براي خود، خانواده و مراجعه كنندگان راه گشا خواهد بود انشاالله.

تشخيص مزاج كار آساني نيست
تشخيص مزاج كار آساني نيست به همين علت بايد حتما توسط افراد مطلع و با تجربه انجام شود. شما با كمك اين مقاله و مقالات ديگر اين سايت در رابطه با طب سنتي ، ميتوانيد  مزاج خود و ديگر اعضاي خانواده خود را حدس بزنيد اما براي تشخيص قطعي حتما بايد از يك فرد مطلع و با تجربه در زمينه طب سنتي كمك بگيريد

امكان دارد ما دو مزاج مختلف داشته باشيم

اكثر افراد داراي يك مزاج هستند  اما ممكن است بعضي افراد به علت روش زندگي و تغذيه نامناسب با طبع، دو مزاج داشته باشند
1- مزاج اصلي كه از ابتداي تولد اين مزاج را داشته ايم و ژنتيكي است 
2- مزاج عارضي مزاجي است كه در حال حاضر به علت تغذيه و عادات نا صحيح زندگي بدست اورده ايم و با مزاج اصلي ما متفاوت است

يكي از روشهاي بهبودي در طب سنتي، كمك به افراد براي رسيدن به مزاج اصلي و از بين بردن مزاج عارضي است.
يكي از علل مشكل بودن تشخيص مزاج در طب سنتي اين است كه بسياري از افراد مزاج عارضي را به عنوان مزاج اصلي تشخيص ميدهند كه نسخ دارويي و توصيه هاي كاملا متفاوتي دارد.

تشخيص مزاج توسط اطباي سنتي
اطباي سنتي از نشانهاي زيادي براي تشخيص مزاج اصلي افراد استفاده ميكنند نشانه هاي ديداري گفتاري شنيداري لامسه و... كه در اين مقاله به طور خلاصه به قسمتهاي زيادي از آنها اشاره ميكنم

چند مزاج اصلي داريم ؟
ما در واقع چهار مزاج اصلي در طب سنتي داريم
صفرا(گرم و خشك)
سودا(سرد و خشك)
بلغم(سرد و تر)
دم(گرم و تر)

آيا همه افرادي كه يك مزاج دارند خصوصيات مشابه اي دارند؟
تا حدود زيادي خصوصيات افرادي كه مزاج يكسان دارند مشابه است اما تفاوتهايي نيز در شدت و ضعف علايم وجود دارد و حالتهاي يك مزاج ممكن است در يك نفر شديد و در نفر ديگر خفيف باشد.

آيا تفاوت در مزاج خانمها و آقايان وجود دارد؟
بله در آقايان گرم مزاجي و در خانمها سرد مزاجي شايعتر است.
در خانمها طبع بلغم و در اقايان طبع صفرا بيشتر ميباشد.

سن چه تاثيري در مزاج دارد؟
هر سني مزاج خاص خود را دارد.
از زمان تولد تا 15 سالگي سن غلبه گرمي و تري است از 15 سالگي تا 40 سالگي سن غلبه گرمي و خشكي است.از 40 سالگي تا 60 سالگي سن غلبه سردي و خشكي است و از 60 سالگي به بعدسن غلبه سردي و تري است.

پس كسي كه گرم مزاج است در سنين جواني كه سن گرم است دچار غلبه گرمي ميشود و بايد خنكي جات مصرف كند اما در سن بعد از 40 سال كه زمان غلبه سردي است احساس سلامت بيشتري ميكند زيرا مزاج گرمش با توجه به سن رو به خنكي رفته است.
حتما كساني را ديده ايد كه در سنين بالا هنوز ماهيچه هاي خود را حفظ كرده و عضلاني هستند اينها به احتمال زياد طبع گرم دارند و كساني كه در سنين بالا ماهيچه هاي تحليل رفته دارند به احتمال زياد سرد مزاج هستند .

انجا كه علم پزشكي نميتواند پاسخ دهد طب سنتي به راحتي پاسخگو است
خصوصيات جسمي و روحي انسانها با يكديگر متفاوت است و طب سنتي ميتواند با توجه به مزاج هر فرد، اين تفاوت ها را توجيه كند كاري كه علم پزشكي نميتواند انجام دهد. به طور مثال اينكه چرا يكي زود سردش ميشود و يكي دير و يا چرا يكي عصبي است و يكي خونسرد و يا... همه بر اساس طبع توجيح مي شود و با توجه به مزاج ميتوان انها را تا حدود زيادي متعادل كرد اما دانسته هاي علم پزشكي در رابطه با اين مشخصات انساني بسيار اندك است.

شناسايي مزاج بر اساس چه معيارهايي صورت ميگيرد؟
براي شناسايي مزاج از چندين معيار متفاوت استفاده ميكنند كه مهمترين آنها عبارت است از :

لمس
براي تشخيص مزاج شما با لمس بايد مقدار حرارت و رطوبت پوست افراد را بسنجيد.
حتما تا حالا با كساني دست داده ايد كه دستهاي گرم يا سردي داشتند(در هواي محيطي يكسان و نداشتن سوء تغذيه و بيماري خاص )
و حتما تا حالا با كساني دست داده ايد كه بدون هيچ مشكلي دستهاي مرطوب يا كاملا خشك داشته اند.اينها همه از لحاظ طب سنتي علت دارد .مثلا كسي كه بدون هيچ علت خاصي پوست گرم دارد احتمال گرم مزاجيش زياد است و كسي كه پوست مرطوب دارد احتمالا مزاج مرطوب دارد.البته در لمس پوست ، بايد پوست كل بدن لمس شده و حرارت و تري آن اندازه گيري شود

هيكل افراد
حتما تا به حال به افرادي برخورده ايد كه درشت هيكل هستند بعضي از آنها عضلاني هستند و بعضي چربي زيادي دارند. و كساني را هم ديده ايد كه لاغر اندام هستند و به قول معروف استعداد چاقي ندارند.
از لحاظ طب سنتي خصوصيات اسكلتي عضلاني افراد را مزاج افراد تعيين ميكند .مثلا افراد گرم و تر اغلب چهار شانه و عضلاني هستند حتي اگر به باشگاه بدنسازي نروند!!!!
و افراد گرم و خشك ،لاغر اندام هستند و استعداد چاقي ندارند و افراد سرد و تر معمولا چاق هستند اما چاقي آنها بيشتر چربي هست تا عضله و افراد سرد و خشك هم كه عموما لاغر هستند

مو
رشد موهاي بعضي افراد سريعتر است اين افراد احتمال خشك بودن طبعشان زياد است. همچنين بعضي افراد پر مو هستند اين افراد احتمال گرمي مزاجشان بالاست موي كم و نازك و صاف طبع سرد و تر را مطرح ميكند و موي مجعد و ضخيم و سياه گرمي و خشكي طبع رامطرح ميكند. در افرادي كه طبع خشك و گرم دارند موهاي سر معمولا زود چرب ميشود.

رنگ بدن
رنگ بدن يكي از معيارهاي تشخيص طبع افراد است.
رنگ سفيد مهتابي پوست مي تواند نشانه طبع سرد و تر و يا نشانه كم خوني باشد.
رنگ سرخ پوست ميتواند نشانه طبع گرم و تر يا نشانه افزايش گرمي در بدن باشد.
رنگ زرد پوست ممكن است نشانه طبع گرم و خشك باشد
رنگ تيره پوست ميتواند نشانه طبع سرد و خشك باشد و همچنين نشانه كم خوني نيز ميتواند باشد

بزرگي و كوچكي اعضاي بدن
يكي از نشانه هايي كه براي تشخيص طبع استفاده ميشود بزرگي و كوچكي اعضاي بدن است. بزرگي قفسه سينه و عروق و اندامها و مفاصل و نبض پر و محكم را نشانه طبع گرم ميدانند

خصوصيات اخلاقي
يكي از روشهاي تشخيص مزاج در طب سنتي خصوصيات اخلاقي افراد مي باشد . طب سنتي معتقد است خصوصيات ذاتي افراد تا حدود زيادي به مزاج آنان وابسته است شناخت خصوصيات اخلاقي ميتواند به تشخيص مزاج افراد كمك كند.البته بايد ياداوري شوم كه خصوصيات اخلاقي تابع شرايط محيط و همچنين تمرين است و طب سنتي در رابطه با خصوصيات ذاتي افراد صحبت ميكند.
در زير به بعضي خصوصيات اخلاقي در مزاج هاي مختلف اشاره شده است.
مزاج گرم و خشك تند خو ، زود خشم، بي قرار، تند و تيز، فعال و پر كار، حافظه خوب، تجزيه و تحليل بالا افراد داراي اين طبع سريع عصباني ميشوتد و واكنش نشان ميدهند اما خشم آنها سريع خاموش مي شود و زود هم فراموش مي كنند يعني در دلشان چيزي نمي ماند و كينه اي نيستند
مزاج گرم و تر شجاع , جسور ، خونگرم، خونسرد و آرام افراد اين گروه دير عصباني ميشوند اما عصبانيت آنها بسيار شديد است
مزاج سرد و خشك آرام و بدون عجله كار ميكنند. درون گرا و مستعد افسردگي هستند و تا حدودي كم جوش هستند
مزاج سرد و تر كم حافظه، خواب آلود، صبور هستند
و..

مواد دفعي بدن
طب سنتي معتقد است مواد دفعي بدن مثل عرق، ادرار، مدفوع، مني، و... در افراد مختلف با توجه به طبع متفاوت است . و در افراد گرم مزاج به خصوص صفراوي ها مواد دفعي پر رنگ تر هستند و بوي تند تري دارند

خواب و بيداري
خواب يكي ديگر از مواردي است كه در طب سنتي براي تشخيص مزاج اهميت دارد . در طب سنتي پر خوابي نشانه طبع سرد و تر است و يا غلبه سردي و تري
همچنين كم خوابي نشانه خشكي و گرمي ميباشد
كلنجار رفتن و پريدن از خواب و كلا مشكلات خواب در طبعهاي خشك بيشتر اتفاق مي افتد مثل طبع گرم و خشك و طبع سرد و خشك

چگونگي افعال صادر شده از بدن
افزايش سرعت رشد بدن  سرعت عمل بالا در كارها همه نشانه مزاج گرم است و اگر رفتارهاي انساني سريع و با اضطراب نيز همراه باشد نشانه مزاج گرم ميباشد.
افرادي كه با سرعت همراه با اضطراب كار ميكنند بايد طبع گرم داشته باشند

در مقالات ديگر سايت در رابطه با نحوه تشخيص طبع هاي چهارگانه طب سنتي ، و بايد و نبايد هاي هر طبع توضيح مفصلي ميدهم

نوشته هنگامه صدرايي
اين نوشته ها بر اساس دوره طب سنتي است كه در موسسه حيات طيبه مشهد و زير نظر متخصصين طب سنتي ديده ام. با تشكر از استاد گرامي جناب آقاي دكتر ميرغضنفري متخصص طب سنتي كه از او فراوان اموختيم.